چک یکی از اسناد تجاری است که در یک برگه مخصوص نوشته می شود . علت اینکه قانون گذار تصمیم به تعریف چک نمود این بود که چک جایگزینی برای پول نقد شود و وسیله ای برای پرداخت های نقدی باشد ، تا افراد در معاملات روزمره خود به جای پول از آن استفاده کنند . در واقع چک زمانی باید صادر می شد که صادر کننده به اندازه وجه چک در حساب خود پول دارد و به جای دریافت پول از بانک و پرداخت آن به دیگری ، اقدام به صدور چک می کرد . در حال حاضر هر چند در استفاده از چک ، از فلسفه وجودی آن دور شده ایم اما هنوز هم چک به عنوان یکی از مهمترین اسناد تجاری مورد استفاده مردم و تجار است . از این رو در این مقاله ابتدا بیان می کنیم چک چیست و سپس انواع چک و ارکان چک را مورد بررسی قرار می دهیم.

چک چیست ؟ انواع و ارکان آن

چک یکی از اسناد تجاری است که در یک برگه مخصوص نوشته می شود . علت اینکه قانون گذار تصمیم به تعریف چک نمود این بود که چک جایگزینی برای پول نقد شود و وسیله ای برای پرداخت های نقدی باشد ، تا افراد در معاملات روزمره خود به جای پول از آن استفاده کنند . در واقع چک زمانی باید صادر می شد که صادر کننده به اندازه وجه چک در حساب خود پول دارد و به جای دریافت پول از بانک و پرداخت آن به دیگری ، اقدام به صدور چک می کرد .

در حال حاضر هر چند در استفاده از چک ، از فلسفه وجودی آن دور شده ایم اما هنوز هم چک به عنوان یکی از مهمترین اسناد تجاری مورد استفاده مردم و تجار است . از این رو در این مقاله ابتدا بیان می کنیم چک چیست و سپس انواع چک و ارکان چک را مورد بررسی قرار می دهیم. 

چک چیست ؟

طبق قانون ، چک نوشته ای است که به واسطه آن صادر کننده به محال علیه ( محلی که پول در آن قرار دارد مثل بانک ) دستور می دهد تا همه یا بخشی از پولی که نزدش هست را به دارنده چک بپردازد . برای صدور چک باید نکاتی را رعایت کرد از جمله اینکه صادر کننده چک باید مواردی که در متن چک قید شده است را به طور صحیح و بدون قلم خوردگی و خط خوردگی  تکمیل نماید .

مهمترین این موارد نوشتن مبلغ چک به عدد و حروف ، نوشتن تاریخ به حروف و عدد و نوشتن محل صدور چک و امضای چک است . در صورتی که چک دارای خط خوردگی باشد ، می توان در پشت چک کلمه یا عدد درست را نوشت و با امضا تایید کرد .

نکته مهم در مورد چک این است که چک تنها با امضا معتبر است و درج مهر یا اثر انگشت به جای امضا قابل قبول نیست . برای همین است که در بانک ها هنگام ارائه چک ابتدا امضا مندرج در چک را با نمونه امضا صاحبِ حساب مطابقت می دهند . 
نکته دیگر این است که صادر کننده در هنگام صدور چک باید در حساب جاری خود به اندازه مبلغی که در چک می نویسد ، وجه داشته باشد . هم چنین چک باید برای همان روز صادر شود و به اصطلاح چک به روز باشد اما صادرکنندگان معمولا به این موضوع اهمیتی نمی دهند و اقدام به صدور چک وعده دار می کنند که اگر چه غیر قانونی نیست اما با دردسرهایی برای صادر کننده و دارنده همراه است . 
چک باید به محض اینکه به بانک تحویل داده می شود ، در صورتی که شامل موارد چک برگشتی نباشد ، پرداخت شود . در صورتی که صادر کننده چک برای پرداخت وجه چک از طرف بانک شرطی گذاشته باشد ، بانک بدون توجه به این شرط ، وجه را پرداخت خواهد کرد .

انواع چک

در قسمت قبل به توضیح این سوال که چک چیست پرداخته شد و برخی از مهم ترین احکام مربوط به صدور چک بررسی شده ؛ با این حال اطلاع از اینکه انواع چک چیست ، ضروری است و به همین دلیل در این قسمت برخی از مهم ترین انواع چک را توضیح خواهیم داد :   

1 . چک عادی : چکی است که صاحب حساب آن را در وجه سایر افراد صادر می کند . این نوع از چک ها اعتبار پرداختی خاصی ندارند و تنها به اعتبار صاحب حساب می توان به آنها اطمینان کرد . بنابراین توصیه می شود تنها از افرادی که به حساب آنها مطمئن هستید یا شناخت کافی از آنها دارید ، چک عادی دریافت کنید . 

2 . چک تایید شده : برخلاف چک های عادی این چک ها از اعتبار پرداختی بالاتری برخوردارند ، زیرا بانک وجود وجه چک را در حساب تایید می کتد . به این ترتیب که حساب صادر کننده را به میزان مبلغ مندرج در چک جدا و مسدود می کند و وجه تأیید شده را تنها به دارنده چک پرداخت می کند . 

3 . چک تضمین شده یا بانکی : چکی است که به تقاضای مشتری توسط بانک صادر می شود . این چک در وجه خود بانک صادر کننده و یا یکی از شعب همان بانک خواهد بود . مزیت این چک ، تضمین پرداخت وجه توسط بانک است .

4 . چک رمز دار یا بین بانکی : چکی است که به تقاضای مشتری توسط بانک برای یکی از بانک های دیگر در سطح کشور صادر می شود و در واقع باعث انتقالات مالی از حساب بانکی مشتری به بانک دیگر می شود . این چک ها همراه با رمز صادر می شوند .

5 . چک مسافرتی : چکی است که در عرف تحت عنوان تراول چک شناخته شده است . در واقع چکی است که توسط بانک صادر می شود و مبلغ چک بر روی آن درج شده است . 

6 . چک سفید امضا : چکی است که توسط صادرکننده امضا شده است اما نام دارنده ، تاریخ چک و سایر موارد در آن قید نشده است .

7 . چک مدت دار : چک مدت دار یا وعده دار چکی است که امروز برای مدتی بعد صادر شود و تاریخ صدور و سررسید آن متفاوت باشد .  مثلا تاریخ صدور چک 12 / 10 / 96 باشد اما تاریخ سر رسید چک 01/02/ 97 باشد . 

ارکان چک

برای صادر کردن هر ورق چک ، باید سه رکن مهم وجود داشته باشند . بنابراین ارکان چک عبارتند از : 

1 . صادر کننده چک : صادر کننده در واقع صاحب حساب است و ورق چک را تکمیل و امضا می کند .

2 . دارنده چک : کسی که چک برای او صادر شده است ، چک می تواند در وجه شخص معین صادر شود باشد . همچنین کسی که چک با پشت نویسی یا وراثت ، به او منتقل شده است هم دارنده چک محسوب می شود . طبق قانون تنها دارنده چک می تواند اقدام به شکایت کیفری از چک برگشتی کند .

طبق قانون صدور چک ( که قانون ناظر بر شکایت کیفری از چک است ) دارنده چک کسی است که اولین بار چک را به بانک ارائه کرده است و برای برگشت زدن چک گواهی عدم پرداخت را دریافت کرده است . بنابراین دقت کنید که اگر کسی که چک به نام او صادر شده ، دیگری را به نمایندگی از خود برای برگشت زدن چک به بانک می فرستد ، باید در پشت برگه چک بنویسد که این فرد نماینده در برگشت زدن چک از جانب اوست .

در ادامه باید گفت صدور چک در وجه حامل ممنوع شده است و وجه چک تنها به کسی که چک به نام او صادر یا پشت نویسی شده پرداخت می شود . 

3 . مُحال علیه چک : در اسناد تجاری ، محل به معنای پول است . چک بی محل یعنی چکی که پول در حساب آن وجود ندارد . محال علیه به معنی محلی است که  پول یا اعتبار چک در آنجا وجود دارد و نگه داری می شود . محال علیه در چک صرفا بانک است . در سند تجاری چک ، صادر کننده چک به محال علیه دستور می دهد تا وجه مندرج در چک را به دارنده آن بپردازد . 

سوالات متداول

1- چک چیست و چه کاربردی دارد ؟

چک یکی از مهم ترین ابزارهای مالی تجاری است که برای پرداخت وجه استفاده می شود که برای آشنایی با چک و نکات قانونی آن می توانید مقاله را مطالعه نمایید .

 

2- انواع چک های موجود در کشور کدامند ؟

مهم ترین انواع چک شامل چک عادی ، چک تایید و تضمین شده ، چک رمزدار بین بانکی ، چک مسافرتی و ... است که در مقاله به توضیح موارد مذکور پرداخته شده است .

 

3- ارکان چک کدامند ؟

ارکان چک صادر شده شامل صادر کننده چک ، دارنده چک و محال علیه ( بانک ) است که هر یک از موراد مذکور در مقاله به صورت مفصل توضیح داده شده است .

تفاوت‌های اساسی چک و سفته

در این خصوص تفاوتهای عمده‌ای بین آنها وجود دارد که به شرح ذیل اشاره می‌شود:
۱ـ یکی از تفاوتهای اساسی بین این دو سند تجاری این است که چک دارای جنبه کیفری است در حالی که سفته وصف حقوقی دارد. به این معنا که صدور چک بلامحل در شرایطی جرم است ولی عدم پرداخت سفته در سررسید مطلقاً جرم نیست. اگرچه در حال حاضر قانونگذار تلاش نموده تا از جنبه کیفری چک بکاهد اما این موضوع که مردم هنوز به خاطر جنبه کیفری آن استفاده می‌کنند غیرقابل انکار است.
۲ـ چک بدون برگشت زدن و اخذ گواهی عدم پرداخت از بانک قابل طرح دعوی و مطالبه در دادگاه نیست و بانک برای صدور این گواهی هزینه‌ای نمی‌گیرد. لیکن درخصوص سفته بدون واخواست می‌تواند موضوع مطالبه در دادگاه باشد.
۳ـ بعضی بر این باور هستند که چون سفته در فرم‌های چاپی و تمبردار تهیه و توزیع می‌شوند، سندی رسمی به حساب می‌آید و قانونگذار از آن (همانند چک) حمایت کیفری می‌کند. یعنی در صورت پرداخت نکردن وجه در سررسید معین شده، صادرکننده آن قابل تعقیب کیفری و نهایتاً قابل مجازات می‌باشد. ولی سفته سندی تجاری است، که اگر طبق قانون و با رعایت تشریفات مربوطه تنظیم گردد، دارنده آن از مزایایی بهره‌مند می‌گردد که اسناد عادی از آن برخوردار نمی‌باشند. در حالی که چک سند عادی لازم‌الاجراء است و علاوه بر دادگاه حقوقی و دادگاه کیفری، از طریق اداره اجرای اسناد اداره ثبت نیز قابل مطالبه است ولی سفته فقط از طریق دادگاه حقوقی قابل مطالبه و طرح دعوا است.
۴ـ سفته سندی است که به جهت هزینه تمبر آن، به خصوص در ارقام بالا هزینه بیشتری در بر دارد. در حالی که چک یک سند ارزان قیمتی که درج مبلغ در آن محدودیتی ندارد و همین امر در بازار کنونی موجب استفاده از چک به جای سفته شده است. در واقع، چک وسیله پرداخت و سفته وسیله تحصیل اعتبار است. بنابراین لازم است هریک از اسناد تجاری اعتبار شایسته خود را بیابد تا افراد برای هر معامله‌ای از چک استفاده نکنند.
۵ـ با استناد به چک و گواهی عدم پرداخت آن می‌شود بدون واریز خسارت احتمالی به صندوق دادگستری، اموال بدهکار را توقیف کرد ولی در مورد سفته حتماً باید آن را واخواست تا از این مزیت استفاده شود. مضافاً اینکه مطابق قانون خسارت تأخیر تادیه در چک از تاریخ سررسید آن محاسبه می‌شود ولی در سفته ممکن است تحت شرایطی از تاریخ مطالبه و یا طرح دعوا و یا از تاریخ واخواست سفته محاسبه شود.
۶ـ امضای چک قابل انکار نیست ولی امضای سفته قابل انکار است. به این توضیح که صادرکننده چک نمی‌تواند ادعا کند امضای روی چک متعلق به وی نیست و یا حداقل باید برای انکار خود دلیل موجه بیاورد و باید عدم انتساب امضای چک به خود را با شکایت کیفری سرقت و جعل و یا مفقودی و جعل و یا خیانت در امانت و جعل اثبات نماید. ولی صادرکننده سفته می‌تواند امضای ذیل سفته را انکار نماید.
۷ـ براساس ماده ۱۹ قانون صدور چک در فرضی که چک را مدیرعامل شرکت یا نماینده صاحب حساب امضاء کند، خود مدیرعامل و نماینده با صاحب حساب چک متضامناً مسئول پرداخت وجه چک هستند ولی اگر مدیرعامل شرکت سفته را امضاء کند، خودش مسئول نیست و فقط شرکت مسئول پرداخت وجه سفته است.
۸ـ از آنجایی که آدرس صادرکننده چک در بانک وجود دارد، شناسایی هویت و آدرس و تلفن صادرکننده چک آسان‌تر از صادرکننده سفته است. در صورتی که در مورد سفته چنین نیست و اگر سفته یک دست بچرخد دیگر نمی‌توان صادرکننده آن را پیدا کرد.
۹ـ چنانچه در دادگاه اثبات شود تاریخ مندرج در روی چک، تاریخ صدور نیست و تاریخ صدور واقعی چک هم مشخص نگردد، اشکالی برای چک ایجاد نمی‌شود ولی اگر تاریخ صدور سفته مشخص نباشد، سفته محسوب نمی‌شود و حکم رسید در کاغذ عادی را دارد و می‌توان به این امر در دادگاه ایراد نمود و به طور نمونه توقیف اموال بدهکار بدون پرداخت خسارت احتمالی را آزاد کرد.
۱۰ـ صادرکننده چک می‌تواند در مورد گم شدن و مفقودی چک خود شکایت کند ولی شکایت مفقودی و گم شدن سفته توسط صادرکننده سفته متصور نیست و در قانون پیش‌بینی نشده است.
نحوه تعیین سررسید و زمان پرداخت سفته چگونه است؟
این امر بدین صورت است که اگر سفته عندالمطالبه (به رؤیت یا بی‌وعده) باشد، صادرکننده باید به محض مطالبه توسط دارنده، مبلغ آن را پرداخت نماید. لیکن چنانچه سفته دارای موعد معین باشد در زمان مقرر قابل پرداخت است.
منظور از ظهرنویسی در سفته چیست ؟
ظهرنویسی یا به تعبیر دیگر پشت‌نویسی، برای انتقال سفته به شخص دیگر یا وصول کردن وجه آن است. اگر ظهرنویسی برای انتقال باشد، دارنده جدید سفته دارای تمام حقوق و مزایایی می‌شود که به آن سند متعلق است.

هدف اولیه از ظهرنویسی چیست ؟
معمولاً انتقال است، اما اگر برای وکالت در وصول باشد، باید این موضوع در ظهر سفته تصریح گردد و نیز به امضای ظهرنویس برسد.

نکته : در واقع کسی که با ظهرنویسی، وکالت در وصول سفته پیدا می‌نماید، مانند دارنده سفته حق اقامه دعوی را نیز برای وصول آن پیدا می‌کند.
از طرفی دیگر، اگر سفته با ظهرنویسی‌های متعدد به اشخاص گوناگون انتقال یابد، شخصی که سفته را امضا کرده و همگی ظهرنویس‌ها در مقابل دارنده آن مسئولیت تضامنی دارند، یعنی این که دارنده سفته در صورت عدم پرداخت و واخواست، می‌تواند به هر کدام از آن‌ها که بخواهد (به صورت منفرد) یا به دو یا چند یا تمامی آن‌ها (به صورت دسته‌جمعی) رجوع نماید. همین حق رجوع را نیز هر یک از ظهرنویس‌ها نسبت به ظهرنویس‌های ماقبل خود و صادرکننده سفته دارد.

 آیا صادرکننده سفته به علاوه ظهرنویسها، همگی مسئول پرداخت وجه سفته خواهند بود؟

بله ، صادرکننده سفته به علاوه ظهرنویسها، همگی مسئول پرداخت وجه سفته خواهند بود.

 بر این اساس انبوهی از مسئولیت‌ها برای پرداخت مبلغ مندرج در سفته به وجود می‌آید. این مسئولیت درخصوص چک نیز جاری و ساری است.

برای استفاده کردن از مسئولیت تضامنی ظهرنویس‌ها، دارنده سفته باید ظرف چه مدت زمانی دادخواست خود را به دادگاه تقدیم نماید ؟

 یک سال از تاریخ واخواست.اگر دارنده سفته به این وظیفه قانونی عمل ننماید، دادخواهی وی علیه ظهرنویس‌ها قبل پذیرش نیست.
به علاوه هرگاه سفته از طرف تجّار یا برای امور تجارتی صادر شده باشد، مهلت اقامه دعوای مربوط به آن پنج سال از تاریخ صدور اعتراض‌نامه یا آخرین تعقیب قضائی می‌باشد. لیکن چنانچه وجه سفته را نتوان به واسطه حصول مرور زمان ۵ سال مزبور مطالبه کرد، دارنده سفته می‌تواند تا حصول مرور زمان اموال منقول که مهلت آن ۱۰ سال می‌باشد، وجه آن را از کسی که به ضرر او استفاده بلاجهت کرده است مطالبه نماید.
در نهایت اینکه، دارنده سفته واخواست شده که در موعد مقرر اقامه دعوی نموده، می‌تواند از دادگاه تقاضا نماید که اموال طرف دعوی را قبل از رسیدگی و صدور حکم به نفع او (با صدور قرار تأمین خواسته) توقیف نماید. در این صورت پس از صدور حکم، دارنده سفته در وصول طلبش از مال توقیف شده، بر سایرین مقدم است. دادگاه نیز به محض تقاضای دارنده سفته، ممکن است معادل وجه آن از اموال طرف مقابل به عنوان تأمین توقیف (خسارت احتمالی) نماید.

برای اطلاع بیشتر راجع به مسائل حقوقی چک ها ، وام و سرمایه گذاران میتونید از طریق لینک زیر وارد سایت وام یابی شوید.

www.vamyabi.ir

لینک کوتاه

برچسب ها :